Tajne dokumenty UOP

04.04.2000 r.

Raport Urzędu Ochrony Państwa dotyczący zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa w aspekcie wewnętrznym i zewnętrznym oraz ujawnionych w tym zakresie przestępstw w 1999 roku.

W 1999 roku nie zaistniały poważne zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, a także przeszkody uniemożliwiające konsekwentną i suwerenną realizację strategicznych celów polityki zagranicznej RP. Niemniej jednak w ubiegłym roku Urząd Ochrony Państwa odnotował szereg niekorzystnych zjawisk i tendencji, które w konsekwencji mogą mieć negatywny wpływ na ogólny stan bezpieczeństwa Polski. 

Do najistotniejszych z nich należą: Zagrożenia związane z aktywnością obcych służb specjalnych na terytorium RP Polska nadal pozostaje celem operacji wywiadowczych różnych obcych służb specjalnych, zarówno z uwagi na pozycję polityczno-ekonomiczną w regionie, jak też ze względu na przynależność do NATO i związaną z tym faktem rolą militarną. Najbardziej aktywną działalność w tym zakresie wykazują służby rosyjskie. Widoczne staje się nasilenie prób wywiadowczej penetracji oficjalnych przedstawicielstw naszego kraju za granicą, a także rozpoznawania sytuacji w strategicznych sektorach polskiej gospodarki oraz w administracji państwowej.

• Zagrożenia związane z sytuacją wewnętrzną w państwach sąsiadujących z Polską

Podstawowym źródłem potencjalnych zagrożeń dla bezpieczeństwa Polski jest nadal niestabilna sytuacja w krajach b. ZSRR. Zmiany na szczytach władzy w Rosji, wojna w Czeczenii oraz wciąż bardzo trudna sytuacja ekonomiczna Federacji Rosyjskiej sprzyjają narastaniu nastrojów wielkomocarstwowych wśród społeczeństwa rosyjskiego. Są one podsycane przez przedstawicieli elit politycznych – hasła mocarstwowe, a nawet nacjonalistyczne, stały się w dzisiejszej Rosji podstawowym orężem walki o władzę. W tym kontekście niepokojący jest rosnący wpływ struktur siłowych (służby specjalne, armia) na życie polityczne w FR. Nadal nie można wykluczyć zmiany prozachodniego kursu polityki zagranicznej Ukrainy na jednoznacznie prorosyjski, która spowodowałaby zahamowanie procesu zacieśniania partnerskich więzi polsko-ukraińskich. 

Czynnikami mogącymi naruszyć dotychczasową stabilizację w regionie Europy Środkowo-Wschodniej są również: ewentualne dalsze pogorszenie się stosunków krajów bałtyckich z Rosją, a także kontynuowanie przez prezydenta A. Łukaszenkę działań sprzecznych z zasadami demokracji.
Również problemy mniejszości polskiej na Litwie mogą nadal negatywnie rzutować na atmosferę stosunków międzypaństwowych. Należy zakładać, iż pomimo dostrzeganej przez establishment polityczny Litwy potrzeby zacieśniania dobrosąsiedzkich stosunków z RP, działania na rzecz skłonienia Polaków do asymilacji ze społecznością rdzennie litewską realizowane będą stopniowo i ostrożnie, ale konsekwentnie.
Potencjalne zagrożenie dla interesów RP, zwłaszcza w kontekście polskich dążeń do członkostwa w Unii Europejskiej, mogą stwarzać działania podejmowane przez struktury, afiliowane przez niemieckie organizacje ziomkowskie (Związek Wypędzonych). W tym względzie wymienić można ofensywę propagandową na rzecz autonomii Śląska (realizowaną także przy zaangażowaniu niektórych środowisk mniejszości niemieckiej i aktywistów Ruchu Autonomii Śląska). (podkr. SI)

• Zagrożenia dla procesu integracji Polski z Unią Europejską

W relacjach Polski z UE niepokojący staje się wzrost niechęci społeczeństw i elit politycznych „15" do idei rozszerzenia Unii oraz kształtowanie się niekorzystnego wizerunku RP jako kraju niedostatecznie przygotowanego do członkostwa w tej organizacji. Dotychczasowe negocjacje pokazują, iż rozszerzenie Unii nie stanowi priorytetu dla państw członkowskich, które koncentrują się obecnie przede wszystkim na rozwiązaniu problemów wewnętrznych, dotyczących m.in. bezrobocia, unijnego budżetu, funkcjonowania wspólnej waluty. W większości państw Unii silnie artykułowane były w 1999 r. tendencje protekcjonistyczne. Rozszerzenie UE postrzegane jest przez coraz większą część zachodnich społeczeństw nie tyle przez pryzmat korzyści ekonomicznych (wynikających z powiększenia wspólnego rynku), co przede wszystkim w aspekcie dodatkowych wydatków budżetowych oraz obaw o stabilność rynków pracy w tych krajach.
Wraz z postępem procesu negocjacji Polski z Komisją Europejską również w naszym kraju coraz częściej pojawiają się opinie kwestionujące sens integracji. Wejście Polski do struktur unijnych postrzegane jest przez przeciwników tego procesu, głównie przedstawicieli skrajnych ugrupowań politycznych, jako zagrożenie podstawowych interesów państwa polskiego: dobrowolne wyzbywanie się suwerenności, wyrzekanie się prawa do samostanowienia i bezkrytyczne poddawanie się europejskiej władzy w Brukseli. Jednocześnie sceptycyzm wobec integracji rośnie wśród ogółu społeczeństwa. Jak wskazują wyniki badań opinii publicznej na przestrzeni ostatnich lat nastąpił wyraźny spadek społecznej akceptacji dla tego procesu, przy równoczesnym wzroście liczby jego przeciwników.

• Zagrożenia w zakresie przestępczości zorganizowanej

W tym zakresie do najgroźniejszych zaliczyć należy: dynamicznie rozwijający się obrót tzw. twardymi narkotykami – uprzednio pojawiające się na polskim terytorium w tranzycie, aktualnie są już przedmiotem rosnących dostaw z przeznaczeniem na polski rynek, głównie kokainy pochodzącej z krajów Ameryki Południowej. Odnotowywany jest rosnący udział obywateli polskich w organizacji tego procederu; rozwój rodzimej produkcji narkotyków syntetycznych według coraz prostszych i wydajniejszych technologii; dynamicznie rozwijający się obrót tzw. twardymi narkotykami – uprzednio pojawiające się na penetrowanie obszaru RP przez zagraniczne (rosyjskojęzyczne) struktury przestępcze, które niejednokrotnie nawiązują współpracę z lokalnymi polskimi ośrodkami zorganizowanej przestępczości. Posiadane przez UOP informacje wskazują także na wzmożone zainteresowanie obszarem RP ze strony działającej w USA rosyjskojęzycznej organizacji mafijnej, która dążyć ma do siłowego podporządkowania sobie polskich grup przestępczych i pełnego przejęcia kontroli nad ich obszarem działań; plasowanie się struktur przestępczych w niewielkich ośrodkach miejskich, w których mogą osiągnąć faktyczną kontrolę nad życiem społecznym i gospodarczym lokalnych społeczności; silne ich umocowanie w strefach nadgranicznych i w rejonie samych przejść, czemu towarzyszą powiązania o charakterze korupcyjnym lub wręcz mafijnym; ekspansja środowisk przestępczych z terenu Azji (Chińczycy, Wietnamczycy); zazębianie się obszarów przestępczości kryminalnej ze sferą aktywności gospodarczej, zorientowanej zarówno na pranie pieniędzy pochodzących z przestępstwa, jak i uboczne działania inwestycyjne.

W tym kontekście autonomicznymi zagrożeniami w zakresie przestępczości gospodarczej jawią się: ciągła aktualność „tradycyjnych" przedmiotów przestępstw, w tym zwłaszcza produkcja, dystrybucja i przemyt fałszywych znaków pieniężnych, znaków akcyzy i papierów wartościowych, przemyt papierosów, alkoholu i wyrobów przemysłowych, wyłudzenia nienależnego zwrotu podatku VAT, wyłudzenia bankowe, manipulacje giełdowe; wykorzystywanie do przestępczej działalności na terytorium RP – w tym do prania pieniędzy -specjalnie utworzonych podmiotów, zarejestrowanych w tzw. rajach podatkowych; angażowanie się do usług konsultingowych, pośrednictwa kredytowego, a także pośrednictwa w obrocie wierzytelnościami na rzecz dużych podmiotów sektora państwowego (w tym – jednoosobowych spółek Skarbu Państwa), podmiotów o podejrzanej proweniencji (co obserwowane bywa także na obszarach gospodarki strategicznych dla interesów państwa, jak zakłady przemysłu zbrojeniowego lub podmioty uczestniczące w obrocie specjalnym); aktywność inwestycyjna rodzimych lub zagranicznych ośrodków kapitałowych o nieokreślonej proweniencji angażujących na terenie Polski znaczne kwoty o trudnym do ustalenia pochodzeniu, co w niektórych przypadkach wskazywać może na legalizowanie lub lokowanie środków finansowych pochodzących z przestępstw, np. narkotykowych; wykorzystywanie dla celów przestępczych wszelkich potencjalnych luk w obowiązujących przepisach celnych i podatkowych (w tym dotyczących VAT i podatku akcyzowego); podatność zakładów przemysłu zbrojeniowego lub podmiotów uczestniczących w obrocie specjalnym na podejmowanie kontaktów handlowych z mało wiarygodnymi partnerami lub nie koncesjonowanymi pośrednikami, co stwarza zagrożenia realizacją nielegalnych transakcji handlowych sprzętem specjalnym oraz towarami i technologiami podwójnegozastosowania oraz eksportu do krajów objętych embargiem.

• Zagrożenia związane z terroryzmem międzynarodowym

Terroryzm międzynarodowy (w tym islamski, jako najgroźniejszy) nie stanowi czynnika bezpośrednio zagrażającego bezpieczeństwu Polski. Jednakże na podstawie ustaleń własnych oraz informacji uzyskanych od służb partnerskich, UOP potwierdza, że mają miejsce fakty dowodzące pogarszania się stanu bezpieczeństwa RP od strony zagrożeń terroryzmem o podłożu politycznym. Choć jak dotychczas ataki ekstremistów muzułmańskich wymierzone były przede wszystkim przeciwko interesom, obiektom i obywatelom państw zachodnich, to tym niemniej uzyskanie członkostwa w NATO, bliskie stosunki ze Stanami Zjednoczonymi (np. reprezentowanie interesów USA w Iraku), perspektywa pełnej integracji z UE mogą w niedługim czasie doprowadzić do postrzegania przez międzynarodowe ugrupowania terrorystyczne polskich obiektów, jako potencjalnych celów zamachów. Terytorium RP, ze względu na usytuowanie geograficzne, brak dostatecznej szczelności granic i relatywnie dobrze rozwiniętą sieć międzynarodowych połączeń drogowych, kolejowych i lotniczych, stanowi dogodną bazę logistyczną dla przygotowania i podejmowania działań skierowanych przeciwko obywatelom, firmom i instytucjom innych państw, zwłaszcza w Europie Zachodniej.

• Zagrożenia związane z działalnością organizacji politycznych o charakterze ekstremistycznym

Podstawowymi zagrożeniami związanymi z działalnością ugrupowań skrajnych w dalszym ciągu pozostają: kwestionowanie demokracji jako systemu sprawowania władzy; pochwalanie przemocy i terroryzmu; posługiwanie się retoryką antysemicką; kwestionowanie celowości integracji Polski ze strukturami europejskimi oraz członkostwa w NATO.
UOP monitoruje – w większości metodami tzw. białego wywiadu – aktywność efemerycznych grup ekstremistycznych, m.in. o orientacji neofaszystowskiej. Członkowie tych ostatnich – mających oparcie w młodzieżowej subkulturze skinheads – utrzymują kontakty ze swymi zagranicznymi odpowiednikami (wymiana materiałów propagandowych – niekiedy odnoszących się wprost do hitleryzmu, spotkania i zloty). Odnotowano pojedyncze sygnały o zainteresowaniu przedstawicieli tych orientacji zdobywaniem broni i materiałów wybuchowych.

• Zagrożenia w zakresie ochrony tajemnicy państwowej

Najistotniejsze obecnie problemy w dziedzinie ochrony informacji niejawnych, które mogą stanowić potencjalne źródło zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa, są związane z barierami i trudnościami we wdrażaniu zapisów ustawy o ochronie informacji niejawnych oraz tworzeniem systemu ochrony informacji klasyfikowanych NATO. 
Bariery te wynikają z:
- braku zrozumienia i lekceważenia ochrony informacji niejawnych wśród kierownictwa i pracowników jednostek organizacyjnych, w których wytwarzane, przetwarzane, przechowywane i przekazywane są informacje niejawne; trudności i rozbieżności w interpretowaniu przepisów ustawy; 
- braku odpowiednich środków finansowych w instytucjach zobowiązanych do wypełniania przepisów ustawy, co utrudnia lub wręcz uniemożliwia wdrażanie nowych regulacji prawnych, zwłaszcza w zakresie bezpieczeństwa fizycznego.

W zakresie zwalczania zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa w 1999 roku UOP realizował postępowania przygotowawcze dotyczące: przestępstw przeciwko bezpieczeństwu państwa, w tym: 
- szpiegostwa – 5,
- ujawnienia tajemnicy państwowej – 10; 
- przestępstw w sferze obrotu gospodarczego – 156; 
- przestępstw przemytu, wytwarzania i wprowadzania do obrotu narkotyków i  środków odurzających – 50; 
-przestępstw nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi – 6; 
- innych – 10 (m.in. przestępstw przeciwko dokumentom, porządkowi publicznemu, zabójstwa).

Dynamika i kierunki rozwoju przestępczości w wyżej wymienionym obszarze zagrożeń kształtują się następująco:

1. w 1999 r. odnotowano w porównaniu z rokiem 1998 znaczący, bo o ponad 36%, wzrost liczby postępowań w sprawach przestępstw przeciwko bezpieczeństwu państwa. Wzrost ten spowodowany był głównie powierzeniem do prowadzenia służbom śledczym UOP większej ilości postępowań w sprawach szpiegostwa (w 1998 r. prowadzono tylko 1 śledztwo w takiej sprawie). Na dotychczasowym poziomie utrzymała się natomiast liczba postępowań dotyczących naruszenia tajemnicy państwowej; w ostatnich 2 latach jednostki śledcze UOP prowadziły po 10 tego rodzaju śledztw;

2. od lat najliczniejszą kategorią postępowań przygotowawczych są śledztwa w sprawach przestępstw godzących w podstawy ekonomiczne państwa, w minionym roku stanowiły one 66,1% ogółu prowadzonych spraw. W porównaniu z 1998 r. o ponad 32% wzrosła ilość tego rodzaju postępowań prowadzonych przez pion śledczy UOP. Z analiz prowadzonych postępowań wynika, że przestępczość w sferze obrotu gospodarczego jest jako tendencja zjawiskiem stałym, a jednocześnie ewoluującym w swoich formach i metodach. Jest to tym groźniejsze, że przestępczość ta rozprzestrzenia się na coraz to nowe dziedziny gospodarowania, wykorzystując istniejące luki i niespójności systemu prawa oraz wadliwe funkcjonowanie instytucji finansowych, wywołując tym samym zagrożenie dla szeroko pojętego ekonomicznego bezpieczeństwa państwa. O ile w pierwszych latach transformacji ustrojowej większość realizowanych śledztw w sprawach gospodarczych dotyczyła obrotu bankowego, o tyle obecnie dziedzinami gospodarki coraz bardziej narażonymi na szkody powodowane działalnością przestępczą są procesy prywatyzacyjne, obrót z zagranicą, sfera zamówień publicznych oraz działalność ubezpieczeniowa;

3. o blisko 28% w stosunku do 1998 r. zmniejszyła się ilość prowadzonych spraw dotyczących przemytu i nielegalnego wprowadzania do obrotu środków odurzających. Jednakże ten rodzaj śledztw nadal stanowi drugą co do wielkości (21,12%) grupę, po przestępstwach gospodarczych, spośród ogółu postępowań przygotowawczych prowadzonych przez jednostki śledcze UOP. Analiza materiałów procesowych zgromadzonych podczas realizacji spraw narkotykowych pozwoliła na określenie najczęściej pojawiających się cech przestępczego działania w tego rodzaju sprawach: dominują zorganizowane grupy przestępcze, prowadzące także inne rodzaje działalności kryminalnej (wymuszenia, rozboje, włamania, kradzieże samochodów), działalność prowadzona jest pod przykryciem oficjalnie działających firm, służących także do legalizacji zysków, przestrzegane są zasady konspiracji; organizatorzy pokrywają wszelkie wydatki, także koszty obrony zatrzymanych oraz zapewniają ich rodzinom wsparcie materialne w zamian za milczenie;

4. liczba postępowań karnych w sprawach przestępstw związanych z nielegalnym obrotem bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi stanowi 5% ogółu śledztw realizowanych w 1999 r. i od lat utrzymuje się na tym samym poziomie. W tej kategorii przestępczości mamy do czynienia zarówno ze sprawami mało istotnymi z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa, jak i takimi, których oddźwięk może mieć wpływ na ocenę wiarygodności Polski na arenie międzynarodowej. Najpoważniejszym problemem jaki pojawia się w związku z ujawnionymi przypadkami przemytu lub kradzieży broni i amunicji jest sprawne funkcjonowanie kontroli państwa nad obrotem środkami specjalnymi, jak i fizycznego zabezpieczenia zakładów przemysłowych zajmujących się tego rodzaju produkcją;

5. postępowania przygotowawcze w sprawach nie mieszczących się w opisanych kategoriach zaliczono do grupy „inne przestępstwa" (10 spraw). W kategorii tej ulokowano jednostkowe śledztwa dotyczące przestępstw przeciwko dokumentom, utrudniania postępowania karnego, propagowania faszyzmu lub zabójstwa, które jako sprawy incydentalne nie wywierają istotnego wpływu na pracę pionu śledczego UOP, jak też nie mogą stanowić bazy do wyprowadzania jakichkolwiek ocen.

W 1999 r. UOP, zgodnie ze swoją właściwością rzeczową, prowadził ogółem 237 postępowań przygotowawczych obejmujących łącznie 462 podejrzanych. Spośród tych spraw 148 to sprawy wszczęte po 1 stycznia 1999 r. Śledztwa wszczęte w 1999 r. obejmowały 299 podejrzanych, spośród których 94 było tymczasowo aresztowanych. W postępowaniach tych stosowano także inne środki zapobiegawcze takie jak dozór policyjny oraz poręczenia majątkowe. W stosunku do 8 podejrzanych wydano postanowienie o poszukiwaniu listem gończym. W analizowanym okresie organy wymiaru sprawiedliwości uchyliły tymczasowe aresztowanie zamieniając je między innymi na dozór Policji, na poręczenie majątkowe lub na poręczenie osoby godnej zaufania.

W 1999 r. na ogólną liczbę 237 prowadzonych postępowań karnych zakończono 129 spraw (obejmujących 229 podejrzanych), z tego skierowaniem do prokuratury wniosku o sporządzenie aktu oskarżenia – 61 (przeciwko 138 podejrzanym). Umorzono 29 śledztw (przeciwko 21 podejrzanym), 35 zawieszono (przeciwko 43 podejrzanym), 4 sprawy przekazano innym organom ścigania (przeciwko 27 podejrzanych).

Na podstawie materiałów uzyskanych przez jednostki UOP po 1.01.1999 r. wszczęto 73 śledztwa, z czego: w wyniku pracy pionu śledczego – 32 sprawy, pionu ochrony ekonomicznych interesów państwa – 35, kontrwywiadu – 2 i wywiadu – 4.