| |
Adama i Lidię
Ciołkoszów należy zaliczyć do czołowych postaci polskiej sceny politycznej w
okresie międzywojennym, a później przywódców emigracji niepodległościowej. W
ubiegłym roku minęła setna rocznice urodzin Adama Ciołkosza (zmarł w
Londynie w 1978 r.), a 7 czerwca, dwa tygodnie przed ukończeniem stu lat
zmarła Lidia Ciołkoszowa.
Adam Ciołkosz, wielki patriota i przywódca Polskiej Partii Socjalistycznej
urodził się 5 stycznia 1901 roku w Krakowie. Już w czasie I Wojny Światowej
związał się z ruchem niepodległościowym, a sprawie polskiej oddał całe swoje
życie.
Pierwszą szkoła patriotyzmu było harcerstwo. Świadectwo służby dla Ojczyzny
składał później na polach bitew w walce o granice i niezależny byt
Rzeczypospolitej. Walczył o Lwów i Wilno. W walce z nawałą bolszewicką w
1920 roku dowodził jako oficer kompanią i batalionem. W bitwie nad Niemnem
został ciężko ranny. W roku 1921, w czasie Powstania Śląskiego dowodził
pociągiem pancernym obsadzonym przez powstańców-górników.
Po zwycięskiej wojnie z bolszewikami ukończył prawo na Uniwersytecie
Jagiellońskim i Szkole Nauk Politycznych w Krakowie.
W 1921 roku wstąpił do PPS. Przewodniczył Sekcji Akademickiej PPS i znalazł
się w czołówce działaczy Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej.
Reprezentował ten Związek w Biurze Międzynarodówki Młodzieży Socjalistycznej
i redagował pismo ZNMS – „Glos Niezależny“. Od 1924 roku wchodził w skład
redakcji socjalistycznego dziennika „Naprzód“, wychodzącego w Krakowie,
pełniąc w tym samym czasie funkcję sekretarza Zarządu Głównego Towarzystwa
Uniwersytetu Robotniczego. Zdobył zaufanie i uznanie w oczach ówczesnych
przywódców PPS - Ignacego Daszyńskiego i Zygmunta Marka.
Mając lat 27 został posłem na Sejm, gdzie reprezentował okręg tarnowski i
pełnił funkcję sekretarza klubu poselskiego PPS. Odegrał duża rolę w
kongresie „Centrolewu“ – porozumieniu centrum i lewicy sejmowej – gdzie
sformułowano program czynnej obrony demokracji. Wraz z Wincentym Witosem,
Hermanem Libermanem, Stanislawem Dubois i innymi był więziony w twierdzy
brzeskiej, co miało na celu sparaliżowanie opozycji w okresie wyborów. Nawet
w ten sposób odizolowany od wyborców zdobył rekordową ilość głosów (ponad 65
tysięcy)i został ponownie wybrany do Sejmu.
Za swe poglądy i przekonania był w tym okresie szykanowany, aresztowany i
skazywany na kary więzienia
Od 1935 roku stał na czele potężnej organizacji PPS w Krakowie.
Po najeździe hitlerowskim na Polskę, poszukiwany przez Gestapo, wraz z żoną
Lidią i synem Andrzejem opuszcza kraj. Z polecenia Kazimierza Pużaka udaje
się na emigrację, by tam reprezentować niepodległościową politykę PPS.
Poprzez Rumunię przedostaje się wraz z rodziną do Paryża, gdzie zostaje
członkiem wojennej Rady Narodowej i sekretarzem Komitetu Zagranicznego PPS.
Po wkroczeniu wojsk hitlerowskich do Francji przenosi się do Londynu, gdzie
obejmuje kierownictwo akcji wydawniczej „Fight for Freedom“, - Walka o
Wolność, której zadaniem było informowanie świata o walce narodu polskiego z
okupantem hitlerowskim.
W 1943 roku po tragicznej śmierci gen. Władysława Sikorskiego, Prezydent RP,
Władysław Raczkiewicz zdecydował się powołać Adama Ciołkosza na stanowisko
premiera wojennego, ale Ciołkosz nominacji tej nie przyjął, gdyż w
istniejących wtedy układach politycznych nie widział dla siebie możliwości
skutecznej pracy na tym stanowisku. Podobne stanowisko zajął w momencie
formowania ostatniego rządu wojennego pod przewodnictwem Tomasza
Arciszewskiego. Nie wszedł do tego rządu, ale popierał go z całą
stanowczością, zwłaszcza protesty Rządu RP przeciwko imperialnej polityki
Stalina wobec Polski.
W 1945 roku odrzucił wszystkie możliwości powrotu do Kraju. Pozostał na
Emigracji aby walczyć z ustrojem narzuconym Polsce przez Moskwę.
W 1947 r. rozpoczął organizowanie PPS wśród emigracji powojennej, głównie w
Wielkiej Brytanii. Stał na czele brytyjskiej Organizacji PPS przez 10 lat.
Reprezentował Polskę w Radzie Międzynarodówki Socjalistycznej i wniósł
poważny wkład do Deklaracji Międzynarodówki o „Celach i zadaniach socjalizmu
demokratycznego“.
Warto pamiętać, ze to Adam Ciołkosz, jako redaktor „Robotnika“, pierwszy
wysunął projekt rozgraniczenia mocarstw europejskich pasem państw
neutralnych, ale niepodległych. Koncepcja ta miała wówczas realną
perspektywę polityczną, a wiązała się z założeniem neutralizacji Niemiec.
Potem dwie wersje tej koncepcji, znane jako Plan Gaitskella i Plan
Rapackiego, stały się przedmiotem szeroko zakrojonych akcji dyplomatycznych.
Wcześnie rozpoznał Ciołkosz zerwanie osi Moskwa-Pekin, czemu wyraz dal w
obszerniejszej pracy badawczej zatytułowanej „Koniec monolitu“, wydanej w
Londynie w 1964 roku.
Poza pracą polityczną zajmował się Adam Ciołkosz także pracą literacką. Do
najważniejszych książek napisanych przez Ciołkosza należą: „Roza Luxemburg a
rewolucja rosyjska“ – Paryż 1961, „Od Marxa do Chruszczowa“ – Londyn 1962,
„Karol Marx a powstanie styczniowe“- Londyn 1963, „Ludzie PPS“ - Londyn
1967, „Socjalizm na zachodzie Europy“- Londyn 1968, przede wszystkim
monumentalna praca historyczna, napisana wspólnie z żoną, dr Lidią
Ciołkoszową – „Zarys dziejów socjalizmu polskiego“ - Londyn 1966-1972.
Ciołkosz wydał cały szereg prac o nieprzemijającym znaczeniu politycznym, w
tym nakładem Komitetu Głównego PPS w Niemczech – „Najważniejszy sojusznik“ o
stosunku socjalistów polskich do dysydentów w Związku Sowieckim – Monachium
1974.
Przekładał na język polski wiele prac politycznych obcych autorów, redagował
szereg czasopism emigracyjnych i ogłaszał systematycznie swoje artykuły w
„Polemikach“, „Dokumentach Chwili“, „Dzienniku Polskim“ i „Tygodniu Polskim“
w Londynie, „Wiadomościach“, paryskiej „Kulturze“ i „Zeszytach
Historycznych“, w „Lewym Nurcie“ i w „Związkowcu“ w Toronto, w
„Przemianach“, piśmie Komitetu Głównego PPS w Niemczech, a dorywczo w wielu
innych pismach polskich i obcych.
Od 1931 roku zasiadał w Centralnym Komitecie Wykonawczym PPS. Z tego tytułu
przemawiał podczas wojny regularnie do Kraju przez radio z Londynu. Ojciec
Ciołkosza, Kasper Ciołkosz został w tym czasie zamęczony w obozie
Koncentracyjnym w Gross Rosen.
Po wojnie przez ćwierć wieku występował na antenie Rozgłośni Polskiej Radia
Wolna Europa, gdzie podczas ważnych wydarzeń przemawiał z pozycji przywódcy
emigracji socjalistycznej do Rodaków. Komentował wydarzenia międzynarodowe i
krajowe, naświetlał sytuację w ruchu socjaldemokratycznym na Zachodzie i
prostował fałszerstwa propagandy komunistycznej o polskim ruchu robotniczym.
W życiu Emigracji Niepodległościowej zajmował z ramienia PPS wiele czołowych
stanowisk.
W 1949 roku, gdy powstała w Londynie Rada Polityczna, grupująca historyczne
stronnictwa, został wybrany członkiem jej Wydziału Wykonawczego i prowadził
Dział Spraw Zagranicznych. Następnie po wynegocjowaniu przez gen. K.
Sosnkowskiego aktu Zjednoczenia Narodowego wszedł w charakterze
wiceprzewodniczącego do Egzekutywy tego Zjednoczenia i zajmował to
stanowisko do roku 1956, a następnie do roku 1959 był jej przewodniczącym.
Złożył ten mandat w momencie, gdy w polityce PPS nastąpił zwrot, który
następnie doprowadził do rozłamu na tle stosunku do form i metod
konfrontacji z dyktaturą komunistyczną. Przez całe swe życie bronił
stanowczo i skutecznie niepodległościowego kursu polityki PPS, a w oparciu o
Klub Radnych PPS w Tymczasowej Radzie Jedności Narodowej i licznych
działaczy regionalnych podjął zadanie odbudowy zachwianych wtedy sporami
taktycznymi organizacji PPS na Obczyźnie i dokonał tego zadania.
Na VI Zjeździe PPS odbytym w Londynie w 1972 roku określił nowe zadania
Partii i wyprowadził organizację socjalistów polskich z letargu lat
sześćdziesiątych.
W latach 1964-1977 zajmował Ciołkosz stanowisko przewodniczącego Centralnego
Komitetu PPS, z którego ustąpił dopiero z powodu przewlekłej choroby serca.
VII Zjazd PPS nadal mu tytuł Dożywotniego Honorowego Przewodniczącego
Partii.
Mimo ciężkiej choroby serca pracował do ostatnich chwil swego ofiarnego
życia i dzielił się doświadczeniami z tymi, którzy przejęli po nim ciężar
walki i działalności polskiego ruchu socjalistycznego na Obczyźnie i troskę
o polski socjalizm niepodległościowy w Kraju.
Na pięć dni przed śmiercią otrzymał cenną nagrodę Związku Pisarzy Polskich
na Obczyźnie za całokształt pracy pisarskiej. Na dwa dni przed śmiercią
napisał ostatnią korespondencję dla Radia Wolna Europa z Londynu nadaną do
słuchaczy w Kraju.
Przypomnienie działalności i zasług Adama Ciołkosza nie byłoby pełne bez
podkreślenia jego troski o codzienne potrzeby nie tylko ogółu, ale także
żyjących w zasięgu jego poczynań zwykłych ludzi pracy. Dla każdego umiał
znaleźć czas, radę i pomoc.
Sam żył w iście spartańskich warunkach, w małym mieszkaniu w londyńskiej
dzielnicy Putney wypełnionym od sieni pod poddasze książkami, manuskryptami
i gazetami.
Ciołkosz miał znakomite stosunki z politykami brytyjskimi, u których niczego
nie załatwiał dla siebie, a interweniował często w imieniu rodaków i na
rzecz sprawy polskiej.
Wierność zasadom niepodległościowego polskiego socjalizmu i walka o nie były
treścią jego życia. Zmarł w Londynie 1. października 1978 roku.
„Tydzień Polski“ nazwał go w artykule pośmiertnym „Przywódcą Emigracji
Politycznej“.
Towarzyszką życia w tej ofiarnej walce była mu przez z górą pół wieku żona
Lidia, także czołowa działaczka w kierownictwie Polskiej Partii
Socjalistycznej.
Lidia Ciołkoszowa urodziła się 24 czerwca 1902 roku w Tomaszowie
Mazowieckim. Na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie ukończyła studia
polonistyki i historii oraz Studium Pedagogiczne UJ z tytułem doktora. W
czasie studiów w Krakowie poznała przyszłego męża, Adama Ciołkosza.
W czasie najazdu bolszewickiego na Polskę pracowała jako wolontariuszka w
biurze wojskowym. Była wybitną działaczką polityczną i społeczną, ostatnim
członkiem przedwojennej krajowej Rady Naczelnej PPS. Do wybuchu II Wojny
światowej pracowała jako bibliotekarka i wykładowczyni Towarzystwa
Uniwersytetu Robotniczego (TUR), wychowawczyni i organizatorka kolonii
letnich i świetlic dla dzieci robotniczych.
Od młodości zaangażowana w działalność Polskiej Partii Socjalistycznej. W
1939 roku opuściła z rodziną Polskę i udała się przez Rumunię i Francję do
Londynu, gdzie ponad pół wieku piastowała najwyższe funkcje w emigracyjnej
PPS. Na XXV Zjeździe PPS odbytym w listopadzie 1990 roku w Warszawie została
wybrana Honorową Dożywotnią Przewodniczącą Partii. Zdecydowana przeciwniczka
wchodzenia w koalicje ze strukturami postkomunistycznymi.
Lidia Ciołkoszowa była autorką wielu artykułów, broszur i audycji radiowych
z historii polskiego ruchu robotniczego, nadawanych na falach eteru przez
Rozgłośnię Polską Radia Wolna Europa. W roku 1965 opublikowała książkę
„Publicystyka polska na emigracji w latach 1940-1960“ i wspólnie z mężem
Adamem najważniejsze ich dzieło – „Zarys dziejów socjalizmu polskiego“.
Lidia Ciołkoszowa została wyróżniona nagrodami literackimi paryskiej Kultury
– Paryż 1967, Stowarzyszenia Polskich Kombatantów – Londyn 1972 oraz
fundacji m. Jurzykowskiego – New York 1973.
Za swą działalność odznaczona została przez Prezydenta Lecha Wałęsę Krzyżem
Polonia Restituta. Była honorową przewodniczącą Centralnego Komitetu
Zagranicznego Polskiej Partii Socjalistycznej.
W dniu 24 czerwca br. Lidia Ciołkoszowa miała obchodzić swoje setne
urodziny. Niestety nie doczekała tego Jubileuszu. Zmarła w Londynie dwa
tygodnie wcześniej, 9 czerwca 2002 roku.
Jacek Kowalski,
11 czerwca 2002
Autor jest przewodniczącym Centralnego Komitetu
Zagranicznego PPS
|
|
