Marian Zacharskieg oficer wywiadu PRL, wierny złożonej w PRL-u przysiędze, zasłynął jako największy as polskiego wywiadu. Pozyskane przez niego technologie nie zmieniły wprawdzie losów Zimnej Wojny, lecz były z pewnością silną kartą w rękach PRL-u i jego Wielkiego Brata.

 Zagraniczna działalność kapitana Mariana Zacharskiego rozpoczęła się w roku 1975, kiedy przybył do Grove Village w Illinois w Stanach Zjednoczonych. Zacharski objął tam funkcję dyrektora w POLAMCO - filii polskiego przedsiębiorstwa Metalexport” i przez pierwsze dwa lata wydawał się całkowicie poświęcać swojej pracy. W rzeczywistości, przy okazji łowienia kontraktów dla swojej firmy ( POLAMCO zajmowało się eksportem polskich obrabiarek) zdobywał niezbędne kontakty i przystosowywał się do zastanego środowiska.

Cierpliwa praca przyniosła wreszcie efekty. W roku 1977 Zacharski zaprzyjaźnił się z jednym ze swoich sąsiadów. „Przypadkowo” okazał się nim William H. Bell – ekspert od systemów radarowych w korporacji Hughes Aircraft Corporation. Bell był idealnym celem – nie dość, że niedawno stracił w wypadku samochodowym syna to jeszcze rozwiódł się z żoną i stracił znaczną część majątku. Bell potrzebował zaufanego przyjaciela i wsparcia finansowego a Zacharski potrafił zapewnić mu i jedno i drugie.

Przyjaciele spotykali się coraz częściej. Z czasem Polak mimochodem obdarowywał przyjaciela jakimś drobiazgiem. Często bywały to złote monety, każda o wartości kilku tysięcy dolarów. Wkrótce potem Zacharski poprosił inżyniera o pierwszą przysługę. Sprawa wyglądała niewinnie – ot dopomóc w pozyskaniu klientów dla POLAMCO w korporacji Hughes. Bell przyjął w zamian 4 tysiące dolarów w gotówce a odbierając je podpisał odpowiedni kwit. Od tej pory był już zakładnikiem polskiego wywiadu.

Zacharski działał na pozór bezinteresownie. Kiedy Bell nie miał pieniędzy na wykup mieszkania, agent wręczył mu kilkadziesiąt tysięcy dolarów. W zamian Bell przyniósł mu kilka dni później pierwsze tajne dokumenty - „Zamaskowane systemy artyleryjskie przystosowane do trudnych warunków atmosferycznych”. Jak twierdził potem na procesie uczynił to aby się odwdzięczyć. Od tej pory współpraca przebiegała już gładko.

W latach 1979 – 1981 Bell trzykrotnie odbył podróż do Austrii i Szwajcarii, gdzie nawiązywał kontakt z polskimi służbami. Hasłem rozpoznawczym było zdanie: “Czy jesteś przyjacielem Mariana?”

Do roku 1981 wywiad PRL otrzymywał gigantyczne ilości materiałów, m.in.: plany radarów dla F-15, F-16, nowego sonaru dla amerykańskich okrętów podwodnych, trudno wykrywalnych radarów dla bombowców B-1 i F-117 i plany obrony rakietowej NATO w Europie. Wszystko to kosztowało polski wywiad zaledwie 200- 300 tys. dolarów. Kapitan wręczał informatorowi koperty pełne banknotów, a czasem ukradkiem podrzucał mu do torby jedną bądź kilka złotych monet na zachętę.

Pełna niejasności i podejrzana jest historia z pozyskaniem egzemplarza słynnego czołgu M1 Abrams. Nowatorska maszyna miała w podejrzanych okolicznościach zostać zamówiona przez rząd turecki wraz z amunicją. Rząd amerykański zgodził się na transakcję licząc zapewne na przezbrojenie armii tureckiej w ich nowy produkt i dalsze zamówienia. Z tego powodu pojazd został zapakowany wraz z pełną dokumentacją a nawet z opisem przewidywanych udoskonaleń konstrukcji! Statek wiozący M1 ze Stanów Zjednoczonych zawinął po drodze do portu w Atenach. Tam nieznany bliżej pułkownik nakazał ponoć wyładunek pojazdu. Zanim pomyłka została skorygowana pułkownik – Zacharski albo jeden z jego ludzi - zniknął bez wieści. Wraz z nim zaginął wszelki ślad po Abramsie.

Historia w stylu Jamesa Bonda łączy się z kradzieżą planów pocisków Patriot . Kierowany przez Zacharskiego zespół polskich agentów rozpracowywał zakłady zajmujące się rozwojem systemu i po pewnym czasie zdołał uzyskać dostęp do jednego z nich. „Wtyczką” okazała się zatrudniona w kompleksie sekretarka, która uwiedziona przez jednego z agentów bezinteresownie wynosiła mu wszelkie dostępne jej dokumenty. Istnieją pogłoski, że jakiś czas później do Polski przeszmuglowano dwie prototypowe rakiety.

Do dziś nie wiadomo dokładnie ile i jakich planów przesłał Zacharski do Polski i ZSRR. Mówi się dzisiaj o planach F-117, samolotu szpiegowskiego Aurora, pocisków powietrze-powietrze dalekiego zasięgu Phoenix, systemie przeciwlotniczym Hawk, planach okrętu podwodnego Seawolf i projektach przyszłych zmian w wyposażeniu amerykańskiej armii, marynarki wojennej i lotnictwa.

W czasie swojej wieloletniej działalności Marian Zacharski nie popełnił żadnego błędu – tak przynajmniej twierdzą jego ówcześni przełożeni. Mimo to w roku 1981 as polskiego wywiadu został zdekonspirowany i uwięziony przez FBI. Amerykanie już od dłuższego czasu zdawali sobie sprawę, że polski wywiad pozyskuje znaczną ilość należącej do nich dokumentacji technicznej. O źródle przecieku dowiedzieli się jednak nie dzięki własnemu dochodzeniu ale dzięki współpracy zbiegłego polskiego agenta – Jerzego Korycińskiego.

Informator Zacharskiego został skazany na osiem lat więzienia. On sam został skazany na dożywocie w więzieniu o zaostrzonym rygorze. Na wolności znalazł się jednak znacznie wcześniej niż William Bell. Na wolność wypuszczono go w ramach wymiany agentów, w roku 1985. Blok wschodni nie wahał się zapłacić za jego uwolnienie znacznej ceny. W zamian za Zacharskiego i jeszcze trzech agentów radzieckich Zachodowi przekazano aż dwudziestu pięciu agentów.

Marian Zacharski był już na Zachodzie spalony, na Wschodzie jednak powitano go jak bohatera. Stawiano go jako wzór do naśladowania dla wszystkich członków wywiadu, był instruktorem nowych oficerów wywiadu i… dyrektorem centrali handlu wewnętrznego Pewex.

Po upadku komunizmu w Polsce został pozytywnie zweryfikowany i rozpoczął działalność w Urzędzie Ochrony Państwa. Był jedną z osób zaangażowanych w operację wywozu agentów CIA z Iraku. W roku 1994 zablokowano jego awans na szefa wywiadu UOP. Oficjalnie stało się tak z powodu protestu Stanów Zjednoczonych, w rzeczywistości jednak chodziło raczej o wewnętrzne rozgrywki polityczne. Zacharski, uwikłany w sprawę rosyjskiego „superagenta” o kryptonimie Olin, po raz pierwszy nie zdołał wykonać powierzonego zadania. Pomimo porażki Zacharski uznał, że dowiedział się zbyt wiele i zaczął obawiać się o własne bezpieczeństwo. W roku 1996 wyjechał z kraju i do dziś nie powrócił. Przed odejściem ze służby zdążył jeszcze odebrać awans na generała z rąk ustępującego z urzędu prezydenta Lecha Wałęsy.

Zarzuca się dzisiaj Marianowi Zacharskiemu, że grał po niewłaściwej stronie a pozyskiwane przez niego materiały zasilały arsenał największemu wrogowi Polski – ZSRR. Nie jest to do końca prawda. Zadaniem Zacharskiego było faktycznie pozyskiwanie zachodnich technologii zbrojeniowych, jednak czy na pewno dla ZSRR? Jak twierdzi generał Władysław Pożoga, były szef polskiego wywiadu i kontrwywiadu, absolutnie nie.

Zdaniem generała Pożogi polski wywiad miał za zadanie pozyskać najnowocześniejsze wynalazki właśnie dla Polski. PRL słynęła jako jeden z największych eksporterów broni na świecie, jednak oferowany przez nią sprzęt rzadko można było zaliczyć do „najwyższej półki”. Nie chodziło tutaj o niski poziom polskiej myśli technicznej. Liczne projekty były wstrzymywane decyzją towarzyszy z ZSRR. Wasal w żadnym wypadku nie mógł przerosnąć potężnego bratniego narodu. Ofiarami sowieckiego zainteresowania padły m.in. takie projekty jak samolot myśliwsko-szturmowy PZL TS-16 Grot czy nowoczesny samolot transportowy, którego projekt został wreszcie sprzedany Hiszpanii.

Misja Zacharskiego i innych polskich szpiegów miała zmienić ten stan rzeczy. Pozyskana dokumentacja mogła zostać wykorzystana do produkcji sprzętu najnowszej generacji. Sprzęt taki mógł uniezależnić polską armię i przemysł od ZSRR. Było to jednym z niedawno odkrytych priorytetów Edwarda Gierka. Polska podjęła w latach siedemdziesiątych program badań nad bronią termonuklearną. Pierwszemu sekretarzowi KC PZPR chodziło o uniezależnienie się od Związku Radzieckiego wzorem De Gaulle’owiej Francji uniezależnionej od wpływów USA.

W uniezależnieniu miały dopomóc także wpływy finansowe z eksportu skradzionych technologii. Cuda techniki jakimi, były pod koniec lat siedemdziesiątych, Patriot, Abrams czy najnowsze urządzenia radarowe teoretycznie mogły być wyprodukowane w Polsce znacznie taniej. Nie chodzi tu rzecz jasna wyłącznie o tanią siłę roboczą. Polska nie ponosiłaby wysokich kosztów badań naukowych.

Podobnie jak w przypadku polskiego programu atomowego, skok technologiczny polskiej zbrojeniówki napotkał na poważne problemy. Według podawanej dziś wersji polscy naukowcy nie byli w stanie poradzić sobie ze zdobytą dokumentacją i opracować na jej bazie własnych projektów.

Na ile jest to prawda, na ile próba zamaskowania wysługiwania się ZSRR przez niektórych członków partii? Trudno dziś rozsądzić tę kwestię. Z jednej strony polska infrastruktura nie mogła równać się z amerykańską czy radziecką. Z drugiej, jak już wyżej wspomniano, wiele polskich projektów było torpedowanych przez sowietów. Projekty zdobyte przez Zacharskiego i jego współpracowników zostały ostatecznie sprzedane radzieckim towarzyszom za dolary.

Czy Zacharski wpłynął znacząco na losy Zimnej Wojny? Przytoczmy raport CIA stworzony na potrzeby procesu szpiega w roku 1981: „Informacje zawarte w tych dokumentach stawiają w niebezpieczeństwie tak istniejące jak i zaawansowane w budowie systemy broni Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników. Zdobycie tych informacji zaoszczędzi rządowi sowieckiemu i polskiemu milionów dolarów pozwalając im wprowadzić w życie zaawansowane plany Stanów Zjednoczonych w znacznie krótszym czasie.”

Maciej Szopa

Zobacz takze: Agent do wziecia